Κύπριοι Και Μυθοπλασία

Μια φορά, πριν δέκα χρόνια, που δούλευα στα διαφημιστικά γραφεία και έγραφα σενάρια για διαφημίσεις, μου είχαν αναθέσει να σκεφτώ μία ιδέα για σενάριο ενός τυχερού παιχνιδιού. Δεν θυμάμαι ποιος ήταν ο πελάτης και ποιο ακριβώς ήταν το παιχνίδι. Οι οδηγίες πάντως, αφορούσαν στην μεγάλη αλλαγή που γίνεται στη ζωή σου άπαξ και κέρδιζες το συγκεκριμένο λαχείο. Αν ήταν λαχείο δηλαδή, και όχι κάποιο άλλο παιχνίδι τύπου τζόκερ, λόττο, προ-πο, κτλ.

Θυμάμαι ότι είχα προτείνει ένα υπέροχο, για τα δεδομένα μου, σενάριο στο οποίο ο πατέρας της οικογένειας κρατούσε στα χέρια του το λαχείο, επιβεβαίωνε από την τηλεόραση ότι κέρδισε τον πρώτο λαχνό και αρχίζει να φιλιέται / αγκαλιάζεται με την οικογένειά του πανηγυρίζοντας έξαλλα στο σαλόνι. Στην αμέσως επόμενη σκηνή ο πατέρας έχει φορτώσει στο αυτοκίνητό του τα πράγματά του και εγκαταλείπει το σπίτι του για να πάει να τα φάει μόνος του. Η υπόλοιπη οικογένεια στέκεται στο κατώφλι του σπιτιού και κλαίει με λυγμούς. Για να μην φανεί σεξιστικό (έχουμε και αυτές τις υστερίες στην εποχή μας), πρότεινα αντίστοιχη εκδοχή του σεναρίου με τη μητέρα να εγκαταλείπει το σπίτι ενθουσιασμένη που φεύγει να τα φάει μόνη της.

Όπως ήδη καταλάβατε, το σενάριο αυτό είχε γίνει ανάρπαστο στους διαδρόμους του γραφείου. Σε όποιον το περιέγραφα έσκαζε στα γέλια. Δυστυχώς όμως, απορρίφθηκε πριν καν παρουσιαστεί στον πελάτη επειδή «ήταν προκλητικό». Προκλητικό επειδή, όπως μου εξήγησαν, το ενδεχόμενο εγκατάλειψης παίζει πολύ στην κυπριακή κοινωνία και δεν μπορούμε να σπάμε πλάκα στην πλάτη του άλλου. Εγώ βέβαια, δεν ξέρω κανέναν που να εγκατέλειψε την οικογένειά του επειδή κέρδισε το λαχείο. Έχω ακούσει ιστορίες για κόσμο που έφυγε επειδή βρήκε γκόμενα/ο, ή επειδή ο γάμος ήταν προβληματικός εξ αρχής. Αλλά ποτέ δεν άκουσα για κάποιον που διέλυσε οικογένεια επειδή κέρδισε πολλά λεφτά. Πώς είναι δυνατόν να ταυτιστείτε με κάτι τόσο απόμακρο; Εν πάση περιπτώσει, η διαφήμιση δεν είναι και κανένα χολλιγουντιανό σενάριο ώστε να χρήζει ιδιαίτερης φιλοσοφίας στην Κύπρο, οπότε δεν καθίσαμε να επιχειρηματολογήσουμε περαιτέρω. Απορρίφθηκε με συνοπτικές και κάθισα και σκέφτηκα κάτι άλλο, πιο retard-friendly για να λάβει έγκριση.

Επιβεβαίωσα γι’ άλλη μια φορά, όμως, πως είμαστε ηλίθιος λαός.

Αυτό, που πρέπει να προσέχουμε τι θα πούμε γιατί κάποιος δυνατόν να ταυτιστεί με το σενάριο και να ενοχληθεί, μόνο στη χώρα μας το συναντώ. Να θεωρούμε τον μέσο τηλεθεατή τόσον ανίκανο να διαχωρίσει τη μυθοπλασία από την πραγματικότητα και να φοβόμαστε να μιλήσουμε, μην τυχόν και το πάρει προσωπικά και θιχτεί. Κι εδώ που τα λέμε πόσοι θα θιχτούν από το πιο πάνω σενάριο και θα θέλουν να σπάσουν την τηλεόραση; Πέντε δέκα γραφικοί; Είναι δυνατόν για χάρη αυτών των πέντε-δέκα γραφικών να πέφτει λογοκρισία σε κάτι που αποτελεί προϊόν φαντασίας;

Φυσικά το πρόβλημα είναι ευρύτερο, δεν αφορά μόνο στις διαφημίσεις. Ο Κύπριος γενικώς θίγεται. Για παράδειγμα είχα κάποτε γράψει εδώ σε ένα κείμενο ότι «ο τάδε είναι καθυστερημένος» και έλαβα σχόλιο από αναγνώστρια που έλεγε «εγώ που έχω παιδί αυτιστικό, πώς πρέπει να εκλάβω την αναφορά σας σε «καθυστερημένους;» Το ότι η λέξη ως επίθετο υφίσταται ως έκφραση χρόνια τώρα βέβαια, το παραβλέπουμε. Ας δεχτώ, όμως, για χάρη συζήτησης το αδόκιμο της έκφρασης. Απορώ: Είναι τόσο δύσκολο να διαχωρίσεις την προσωπική σου κατάσταση απ’ αυτή του συγγραφέα; Είναι τόσο δύσκολο να πιάσεις τη διάθεση με την οποία κάτι γράφεται; Πόσες φορές εγώ διαβάζω κάτι που με αφορά αλλά σέβομαι την οπτική γωνία του άλλου; Θα μπορούσα, για παράδειγμα, να θίγομαι όποτε ακούω κάποιο αστείο που να αφορά στους «ψηλούς και άχαρους». Θα μπορούσα να θίγομαι για τα στερεότυπα που αφορούν στους «φαν της γιουροβίζιον» ή στους «φαν της Άννας Βίσση». Γιατί δεν σκίζω τα ιμάτιά μου; Γιατί έχω αποδεχτεί το ποσοστό αλήθειας που αναλογεί στο κάθε τι που λέγεται, και από αυτόν που το λέει. Και προπάντων, δεν προβάλλω τον εαυτόν μου στα λεγόμενά του. Δεν λέω ότι είναι εύκολο αυτό. Λέω ότι στο 2018 θα έπρεπε να είχαμε όλοι εξασκηθεί και να είχαμε εξοικειωθεί με τον εαυτόν μας. Για να μην εξαρτάται η διάθεσή μας από το εκάστοτε σχόλιο, κακεντρεχές ή όχι.

Στις πρόβες που κάνουμε με τη θεατρική ομάδα για το νέο έργο που θα παίξουμε τον Νοέμβριο έχουμε μία συζήτηση κατά πόσον πρέπει να αλλάξουμε μία ατάκα του έργου που λέει «εντάξει, δεν τον είπαμε και ανάπηρο!» Η ομάδα θεωρεί πως η συγκεκριμένη ατάκα είναι προσβλητική και πρέπει να αλλάξει. Πες και πες, άρχισα κι εγώ να πιστεύω ότι μπορεί να ακουστεί βαριά στα αφτιά των θεατών. Αλλά γιατί; Έτσι γράφτηκε το έργο, σε μια εποχή που ήταν όλα πιο χύμα, αυτό ήθελε να πει ο συγγραφέας, ας έχει το κοινό λίγη κρίση να αντιληφθεί γιατί το έγραψε όπως το έγραψε. Κάποιοι πρότειναν να το κάνουμε «εντάξει, δεν τον είπαμε και καμπούρη!» Αλλά απορώ, με την ίδια λογική δεν πρέπει να το αποφύγουμε για να μην θιχτούν τυχόν καμπούρηδες που θα υπάρχουν στο κοινό; Που σταματά αυτή η υστερία;

Το 2016 ανεβάσαμε το «Η Γυνή Να Φοβήται Τον Άντρα» και υπήρξε θεατής που με το τέλος της παράστασης μου σχολίασε πως «δεν είναι αυτές συμπεριφορές για να αναπαράγονται στη σκηνή» (επειδή δεν μπορούσε να δεχτεί ότι η Ελενίτσα ήθελε να βάλει στεφάνι για να καταξιωθεί κοινωνικά). Αυτή είναι η μαγεία του θεάτρου, θα μου πεις. Να βλέπει ο καθένας ό,τι του συμφέρει. Άσχετα αν το 90% των θεατών είδε μία ιστορία αγάπης ενός ζευγαριού που το καταδυνάστεψαν οι κοινωνικές επιταγές και εν τέλει επιβίωσε.  Ο κύριος στάθηκε στο «η γυνή πρέπει να βάλει στεφάνι με το ζόρι». Το ότι το έργο γράφτηκε τη δεκαετία του 1950-1960, δεν έκρουσε κανένα καμπανάκι στον κύριο. Έκρουσε μόνο εγκεφαλικά κύτταρα. Εν έτει 2018 υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν ότι αυτά τα έργα δυνατόν να επηρεάσουν τα νέα ήθη.

Εν είδει χιούμορ μια άλλη φίλη ήθελε να γράψουμε στο πρόγραμμα της παράστασης ότι «σαν ομάδα δεν υιοθετούμε το αντι-φεμινιστικό πνεύμα του έργου» για να αποφύγουμε τυχόν αρνητικές αντιδράσεις από το κοινό. Εκεί θα φτάναμε!

Πιο παλιά, το 2009, είχαμε παίξει ένα άλλο έργο στο οποίο μία τρελή θεία περιέγραφε στο κοινό με κάθε λεπτομέρεια και πολλή γλαφυρότητα πώς επήλθε ο θάνατος του γιου της σε αυτοκινητικό δυστύχημα. Οι περιγραφές ήταν όντως πολύ σοκαριστικές, αυτός ήταν άλλωστε κι ο σκοπός του έργου. Θυμάμαι που έλεγε σε κάποια ατάκα "είδαμε και πάθαμε να ξεκολλήσουμε από το κρανίο του το τριαξωνικό που το διαπέρασε", κι άλλα τέτοια. Είχα μία φίλη-θεατή που μου είπε ότι ενοχλήθηκε από τις αναλυτικές περιγραφές του ρόλου, γιατί είχε χάσει και η ίδια δικό της άνθρωπο σε τροχαίο και εκείνη τη στιγμή δεν μπορούσε να δεκτεί ότι κάποιοι διακωμωδούσαν ανάλογη κατάσταση. Δεν μπορούσε να δεκτεί ότι σε μία κωμωδία συμβαίνουν κι αυτά. Ήθελε να αποχωρίσει από το θέατρο. 

Εντάξει, από πού να το πιάσεις και πού να το αφήσεις. Λες και υπάρχει θεατρικό έργο που να είναι πολιτικώς ορθό. Αφού το θέατρο είναι το ακριβώς αντίθετο. Το θέατρο είναι ο ορισμός της πολιτικής «ανορθότητας». Γιατί ακριβώς ο θεατής πρέπει να κρίνει μόνος του τα κακώς έχοντα στο θέαμα και να απορρίψει ό,τι θεωρεί βλαβερό. Μόνο στην Κύπρο θεωρούμε ότι πρέπει να σας τα ταΐσουμε «κουτσιά καθαρισμένα» για να πιάσετε το «σωστό» μήνυμα. Όπως κάνουν οι προπαγανδιστές στα καθυστερημένα, άτομα χαμηλότερου δείκτη νοημοσύνης.

Στα ίδια καταλήγουμε. Κόσμος άκριτος! Ανίκανος να εκτιμήσει το μαύρο χιούμορ. Ανίκανος να μην προβάλει τον εαυτό του μέσα από αυτό που διαβάζει ή βλέπει. Κόσμος που για να εκτιμήσει το θέαμα πρέπει να του το μεταφράσουν στη κυπριακή διάλεκτο. Γιατί οι Ρέππας – Παπαθανασίου ανήκουν στην κατηγορία του Αισχύλου και του Ευρυπίδη. Δεν βγάζει νόημα το «Φούστα-Μπλούζα» αν δεν του αλλάξει τα φώτα η Αρτεμίου να γίνει πιο αντιληπτό.

Κόσμος άκριτος, ανίκανος και καθυστερημένος. Αυτό είναι η πλειοψηφία της Κύπρου.